Η Νέα Σμύρνη αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση. Δημιουργήθηκε για να κατοικηθεί κυρίως από εύπορους πρόσφυγες από την Ιωνία, και σε μικρότερο βαθμό από άλλες περιοχές. Το πρόσημο Νέα – παραπέμπει , όπως και σε άλλες περιπτώσεις τοπωνυμίων σε τόπους εγκατάστασης προσφύγων στην Ελλάδα – στις παλιές  πατρίδες. Μαρτυρά το νόστο και την ανάδειξη των δεσμών με τον «χαμένο παράδεισο». Εδώ με την κοσμοπολίτικη Σμύρνη, « το στολίδι της Ιωνίας», που πυρπολήθηκε, λεηλατήθηκε, καταστράφηκε ολοσχερώς το 1922. πυρπολήθηκε, λεηλατήθηκε, καταστράφηκε ολοσχερώς το 1922. 

Ο συνοικισμός της Νέας Σμύρνης στην Αθήνα συγκαταλέγεται στις συγκριτικά λιγοστές περιπτώσεις οικιστικών συνόλων στον ελλαδικό χώρο,  που οικοδομούνται με υψηλές προδιαγραφές σε προνομιούχες περιοχές. Πρόσφυγες από τη Σμύρνη που καταφεύγουν στην ελληνική πρωτεύουσα και στην ευρύτερη Αττική το 1922 και 1923 θα επιδιώξουν τη δημιουργία ενός οικισμού, που θα θύμιζε, στο μέτρο του εφικτού, την Ιωνική πατρίδα.

Για την δημιουργία οικισμού θα επιλεγεί μια εκτεταμένη περιοχή της Αττικής, νότια της λεωφόρου Συγγρού. Πριν από την εγκατάσταση των προσφύγων, εκεί δεν συναντούσες παρά χωράφια. Εξαίρεση αποτελούσαν οι λιγοστοί κάτοικοι του Φάρου.

Πάντως θέμα συνύπαρξης με τους γηγενείς ή ενσωμάτωσης δεν θα τεθεί στην περίπτωση αυτή. Δεν θα ανακύψουν και προστριβές ή αντιπαλότητες.  Οι δικαιούχοι  έπαιρναν τα οικόπεδα έναντι αντιτίμου.  Οι διαθέσιμοι κλήροι δίδονται κατά κύριο λόγο σε αστούς και μεσοαστούς.  Ωστόσο, η οικοδόμηση στη Νέα Σμύρνη, συστηματικά και οργανωμένα  εξελίσσεται μετά από το 1929. 

Ο προσφυγικός συνοικισμός - κι εδώ - εξαρχής θα κτισθεί με σταθερές αναφορές στον τόπο προέλευσης – εκκλησία, σχολείο, σύλλογοι, αθλητισμός. Τουλάχιστον αυτή είναι η στόχευση, «για τη συγκρότηση της ιδιαίτερης εθνοπολιτισμικής ταυτότητας των προσφύγων και της προσπάθειας ενσωμάτωσης του παρελθόντος στον βιωμένο χώρο του παρόντος». Η υλοποίηση των αντίστοιχων έργων, έτσι ώστε η καθημερινότητα να αποκτήσει μορφή και περιεχόμενο που να θυμίζει την «χαμένη πατρίδα» και να προσδίδει στον βίο των προσφύγων μια συνέχεια, συχνά θα αποδειχθεί πολύχρονη. Ο θεμέλιος λίθος όμως ή μια πρόχειρη κατασκευή επαρκεί  για τον ρόλο του συμβόλου.    

Στη Νέα Σμύρνη θα προηγηθεί, όπως κι αλλού, η θεμελίωση του ναού της Αγίας Φωτεινής (1931) , μια εκκλησία σύμβολο της Σμύρνης.  Ο σχεδιασμός θα ακολουθήσει το πρότυπο του μητροπολιτικού ναού στην Ιωνία και θα ολοκληρωθεί μετά από 11 χρόνια !  

Επόμενος πυλώνας  η εκπαίδευση -  το 1929 λειτουργεί στη Νέα Σμύρνη το 1ο Δημοτικό Σχολείο, στη δεκαετία του 1930 θα λειτουργήσει και δεύτερο, θα ιδρυθούν τρία ιδιωτικά εκπαιδευτήρια και ορφανοτροφεία, ενώ στα μέσα της δεκαετίας θα εγκαινιασθεί πανηγυρικά η αναγεννημένη Ευαγγελική Σχολή, φάρος του Διαφωτισμού στην Ιωνία.

Θρησκεία – παιδεία – αθλητισμός.  Στην αναγέννηση του Πανιώνιου στην Αθήνα,  θα πρωτοστατήσει ο Δημήτρης Δάλλας.  Ο αναγεννημένος Πανιώνιος θα αναπτύξει συστηματική δραστηριότητα σε πολλά αθλήματα, κερδίζοντας διακρίσεις σε Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ έγινε και ο εισηγητής του γυναικείου αθλητισμού. Τον Σεπτέμβριο του  1940 θα γίνουν  στη Νέα Σμύρνη τα πανηγυρικά εγκαίνια του νέου σταδίου.    

Η μετάβαση από την κοινότητα στο κράτος ήταν μια διαδικασία ανοίκεια και δύσκολη κυρίως για όσες κι όσους δεν γνώριζαν περί εθνικοποίησης των πληθυσμών. Ωστόσο οι πρόσφυγες  έχοντας  εμπειρία στην κοινοτική και σωματειακή οργάνωση από τους τόπους προέλευσης τους  θα ιδρύσουν , ήδη από το 1923,  πλήθος σωματείων και συλλόγων που αφενός παρείχαν βοήθεια σε πρακτικό επίπεδο και αφετέρου δρουν   για την προβολή του πολιτισμού των προσφύγων , την καταγραφή και διατήρηση της μνήμη. Κάνουν τη μετάβαση – μεσοπρόθεσμα – εφικτή.  

Ιδιαιτέρως ενεργή αναδεικνύεται η Λέσχη Νέας Σμύρνης, η οποία το 1939 μετονομάζεται σε  Εστία Νέας Σμύρνης. Στο επιβλητικό της κτίριο θα στεγαστούν βυζαντινές εικόνες με τέχνη μοναδική, κτερίσματα από αρχαίους τάφους της Ιωνίας, έργα του Κόντογλου, σκίτσα του Χαλεπά, ενδυμασίες,  πορσελάνινα είδη και  σκόρπια ασημικά από τη Μικρά Ασία.  Μαζί και σπάνια δημοσιεύματα, όπως η ανταπόκριση του Χέμινγουεϊ για τον μαρτυρικό θάνατο του μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης. 

Ο δικός του επιβλητικός ανδριάντας, κοσμεί την ομώνυμη πλατεία, μνημειακό έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη, γεννημένου το 1899 στη Σμύρνη.  Το σημείο λειτουργεί ως είσοδος ή έξοδος από τον σύγχρονο δήμο στη λεωφόρο Συγγρού και στη μεγαλούπολη της Αθήνας. Ένα μικρό πάρκο με γλυπτά και εικαστικά έργα που αναπαριστούν σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες, ανώνυμους ήρωες, σύμβολα, σκηνές από τη μυθολογία, γεγονότα μιας μακραίωνης Ιωνικής ιστορίας-  το Άλσος Μνήμης, γίνεται η είσοδος στη πόλη. Το παρελθόν βιωμένο σε ένα δυναμικό παρόν. Η σύγχρονη Νέα Σμύρνη.