Η Δραπετσώνα, που εξελίχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους και εμβληματικότερους προσφυγικούς συνοικισμούς της Αττικής, παρουσίαζε μέχρι το 1922 μια εικόνα με ελάχιστους κατοίκους και υποτυπώδεις υποδομές. Το βασικό της χαρακτηριστικό, και πόλος έλξης εργατικού δυναμικού, ήταν τα βιομηχανικά συγκροτήματα κατά μήκος της Ηετιώνειας ακτής, με κυριότερα τα «Λιπάσματα» (Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων, ΑΕΕΧΠΛ) και τα «Τσιμέντα» (ΑΓΕΤ Ηρακλής). Παράλληλα, από το 1876 λειτουργούσε το δημοτικό συγκρότημα των πορνείων στα Βούρλα, έχοντας δημιουργήσει τον δικό του μικρόκοσμο. Οι μόνες γειτονιές με οργανωμένη δομή ήταν ο οικισμός γύρω από τον Άγιο Διονύσιο και τα «Οικήματα», ο οργανωμένος οικισμός της ΑΕΕΧΠΛ που αποτελούνταν από πρότυπες για την εποχή κατοικίες. Ο σιδηροδρομικός σταθμός λειτουργούσε από το 1904 και λίγα χρόνια αργότερα κατασκευάστηκαν οι δύο γέφυρες, μια πεζογέφυρα και μια για οχήματα, που ενώνουν τον Πειραιά με τη Δραπετσώνα. Ασφαλτοστρωμένοι ήταν δύο βασικοί δρόμοι: η οδός Σφαγείων, μετέπειτα Κανελλοπούλου (σημ. Εθνικής Αντιστάσεως), που συνέδεε την περιοχή του σταθμού με τα Λιπάσματα, διασχίζοντας την συνοικία των Βούρλων· και η οδός Αναστάσεως, που εξυπηρετούσε το καινούργιο ακόμα νεκροταφείο της Ανάστασης και την αποθήκη στρατιωτικού υλικού (Πυριτιδαποθήκη) προς το Κερατσίνι. Αυτή ήταν η εικόνα της περιοχής το 1922. Η εγκατάσταση των προσφυγικών πληθυσμών θα αλλάξει εντελώς την φυσιογνωμία της.

Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Δραπετσώνα δεν υπήρξε μέρος του κρατικού σχεδιασμού. Οι πρόχειροι καταυλισμοί στον σιδηροδρομικό σταθμό και στον Άγιο Διονύσιο έδωσαν τη θέση τους σε αυτοσχέδιες παράγκες, καθώς οι πρόσφυγες που δεν έφευγαν για άλλες πόλεις ή δεν έβρισκαν θέση στα προγράμματα στέγασης σε άλλες περιοχές, έπιαναν δουλειά στα εργοστάσια της περιοχής και παρέμεναν κοντά στον τόπο της εργασίας τους. Παράλληλα με τη δουλειά στα εργοστάσια, όσοι ήξεραν μια τέχνη έκαναν τα καταλύματά τους αυτοσχέδια εργαστήρια. Παρά την έκρηξη του πληθυσμού, η οργανωμένη κρατική παρέμβαση παρέμεινε ελάχιστη. Η Δραπετσώνα δεν εντάχθηκε στους σχεδιασμούς του ΕΑΠ και οι συνοικίες της απλώθηκαν άναρχα, δημιουργώντας μια μεγάλη και δαιδαλώδη παραγκούπολη, χωρίς παροχές σε φωτισμό, ύδρευση και αποχέτευση.

Αυτή η προσφυγική εργατούπολη αναπτύσσεται γύρω από τα Βούρλα και τον δικό τους κόσμο. Στις συνοικίες της περιοχής δημιουργήθηκαν αυτοσχέδιοι τεκέδες και χασισοποτεία, όπου συναντιούνταν οι κουτσαβάκηδες και οι μάγκες, πρόσφυγες και μη. Σε αυτούς τους χώρους το πειραιώτικο ρεμπέτικο συναντήθηκε με σμυρναίικα και κωνσταντινουπολίτικα ακούσματα και απέκτησε νέες διαστάσεις και εκφραστές. Από την πλατεία Καραϊσκάκη μέχρι τους τεκέδες και τους καφενέδες της Κρεμμυδαρούς, των Χιώτικων και της Ανάστασης, ο Πειραιάς θα συνδεθεί πια άρρηκτα με θρυλικές μορφές του αστικού λαϊκού τραγουδιού, όπως ο Γιώργος Μπάτης, ο Μάρκος Βαμβακάρης, ο Ανέστος Δελιάς, ο Γιώργος Κάβουρας και πολλοί άλλοι. Δεν είναι τυχαίο ότι η γέφυρα πάνω από τις γραμμές του τρένου στον Άγιο Διονύσιο, συμβολικό όριο προς τη Δραπετσώνα, ονομαζόταν «γέφυρα του ρεμπέτη».

Τα Βούρλα, οι τεκέδες και ο κόσμος τους, μαζί με την έλλειψη στοιχειωδών υποδομών υγιεινής και ρυμοτομίας, καθόρισαν για χρόνια στον τρόπο με τον οποίο εμφανιζόταν η Δραπετσώνα στον τύπο. Δημοσιεύματα για την «κόλαση της Δραπετσώνας», απροσπέλαστο άντρο της εγκληματικότητας, σκιαγραφούν μια ζοφερή εικόνα. Την ίδια στιγμή, οι σύλλογοι προσφύγων και κατοίκων κατέβαλλαν τεράστιες προσπάθειες για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των συνοικισμών και να στηρίξουν τη ζωή των κατοίκων τους. Σταθερά τους αιτήματα, η απομάκρυνση των Βούρλων και της επικίνδυνης εγκατάστασης της Πυριτιδαποθήκης. Το 1929 ιδρύουν ένα συντονιστικό όργανο, την Εκτελεστική Επιτροπή Δραπετσώνας, και τον επόμενο χρόνο φτάνουν μέχρι το γραφείο του Βενιζέλου για να προωθήσουν τις διεκδικήσεις τους. Από τη δράση των συλλόγων ξεκίνησε και το αίτημα για την διοικητική αυτονόμηση από τον Πειραιά, που θα οδηγήσει στην επόμενη σελίδα, ως δημοτικές οντότητες πλέον, την Δραπετσώνα και το Κερατσίνι.