Η ίδρυση της Νέας Ιωνίας ανάγεται στο 1923, αμέσως μετά από την έλευση στην Ελλάδα των προσφύγων που προέρχονται από την Πισιδία της Μικράς Ασίας. Η επιλογή του χώρου δεν είναι τυχαία. Η περιοχή των Ποδαράδων, όπως ήταν τότε γνωστή, με τα ρέματα που τη διαπερνούν, προσφέρεται για την ανάπτυξη ταπητουργικής δραστηριότητας. Και οι πρόσφυγες από τη Σπάρτη της Πισιδίας, αλλά και από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας, έχουν ιδιαίτερη παράδοση και εμπειρία σ’ αυτόν τον τομέα.

Ο προσφυγικός συνοικισμός ιδρύεται σε έκταση που αγοράζει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων από το Κοινό του Παναγίου Τάφου του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Στις 30 Ιουνίου 1923 γίνεται η επίσημη θεμελίωση του συνοικισμού. Παρά τις αρχικές προσπάθειες να τονιστεί η σχέση των κατοίκων με τη Σπάρτη και την Πισιδία, θα επικρατήσει το γενικευτικό (και εν μέρει ανακριβές) όνομα «Νέα Ιωνία». Τον Δεκέμβριο του 1923 είναι έτοιμα 400 δωμάτια για τη στέγαση των προσφύγων, πολλοί από τους οποίους συνεχίζουν να διαμένουν σε αυτοσχέδιες εγκαταστάσεις και σκηνές. Στα εγκαίνια του συνοικισμού παρίστανται ο Νικόλαος Πλαστήρας και ο Χένρυ Μόργκενταου, πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ).

Ο πληθυσμός αυξάνεται με την έλευση προσφύγων και από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας, γεγονός που αποτυπώνεται στην ονομασία των συνοικιών «Ινέπολη», «Σαφράμπολη» και «Νεάπολη», ενώ συνεχίζεται η ανέγερση κατοικιών είτε εκ μέρους της ΕΑΠ είτε από τους ίδιους τους πρόσφυγες. Στην απογραφή του 1928 ο πληθυσμός ανέρχεται στους 16382 κατοίκους. Η οικοδόμηση και χωροθέτηση της περιοχής οργανώνεται σε δύο ζώνες: εκείνη του χώρου κατοίκησης και εκείνη της βιομηχανικής δραστηριότητας, κυρίως ταπητουργίας και υφαντουργίας, στην οποία απασχολούνται, εκτός από τους άντρες, πολλά κορίτσια και γυναίκες.

Στον Περισσό υπάρχει ήδη το πλυντήριο και βαφείο της «Ελληνικής Εριουργίας», η οποία, με την έλευση των προσφύγων, ιδρύει και τμήμα ταπητουργίας· αργότερα θα ανεγερθεί πλήρες κλωστοϋφαντουργικό συγκρότημα, το κέλυφος του οποίου διατηρείται και σήμερα. Η περιοχή της Ελευθερούπολης, στην καρδιά της Νέας Ιωνίας, κατατέμνεται σε βιομηχανικά οικόπεδα που παραχωρούνται σε πρόσφυγες επιχειρηματίες. Έτσι ιδρύονται οι μονάδες «Μουταλάσκη», «Σπάρταλης», «Στύλογλου-Εφραίμογλου» (ο πρόδρομος της «Τρία Άλφα») και άλλες. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929, σε συνδυασμό με τον διεθνή ανταγωνισμό, θα πλήξει την ταπητουργική παραγωγή και θα στρέψει τη βιομηχανική δραστηριότητα στην υφαντουργία.

Οι συνθήκες ζωής και εργασίες δεν είναι εύκολες, και στις πολιτικές διαμάχες του μεσοπολέμου θα προστεθούν αυτές που προκύπτουν από την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος και των κινητοποιήσεών του. Παράλληλα, ο πληθυσμός αυξάνεται και στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ξεπερνά τις 23000. Το 1934, η Νέα Ιωνία, όπως και άλλες περιοχές (κυρίως προσφυγικές), αποσπάται από τον Δήμο Αθηναίων και γίνεται αυτόνομος δήμος. Πρώτος δήμαρχος είναι ο βενιζελικός Γεώργιος Φελέκης. Η ταυτότητα της πόλης έχει πια συγκροτηθεί σε δύο άξονες: η Νέα Ιωνία είναι εργατούπολη και προσφυγούπολη. Αυτή η διπλή ταυτότητα είναι και σήμερα διακριτή στα τοπόσημα και στις ιστορίες των ανθρώπων.